Recenzje bezdroza.pl

Powstała książka pt. ”Everest Góra Gór” , opowiadająca o tym, jak wygląda zdobywanie najwyższej góry świata przez zwykłego śmiertelnika. Autorka, Monika Witkowska, wykupuje usługę w agencji trudniącej się organizowaniem wejścia na Mount Everest, detalicznie opisując każdy element przygotowań, szukania pieniędzy, kompletowania sprzętu i możemy śledzić każdego dnia jej poczynania. Ogrom treningów i innych wyrzeczeń zostały nagrodzone szczęśliwym zdobyciem wymarzonej góry i bezpiecznym powrotem na dół do cywilizacji.

Zdobywanie wysokich szczytów gór niezależnie od rodzaju obranej drogi nigdy nie jest prostą sprawą. Zgadzam się w 100% z autorką, że powszechne opinie, o tym, że jak się ma pieniądze, to każdy może wejść na dowolnie wybraną wysoką górę (włączając w to Everest) jest bzdurą. Oczywiście posiadanie odpowiedniego zaplecza finansowego wiele rzeczy nam ułatwi, lecz bez odpowiedniego przygotowania kondycyjnego, dobrej aklimatyzacji itd. niewiele wskóramy, nawet gdyby nasz „prywatny szerpa” wniósłby nas na sam szczyt. Bólu głowy, choroby wysokościowej nie jesteśmy w stanie pozbawić się za żadne pieniądze.

Tym bardziej nie rozumiem pewnych kwestii poruszanych w książce. Skoro od pierwszych stron wiemy, że autorka nie ma aspiracji do tego, aby dokonać wyczynu o charakterze sportowym (np. nowa droga, wejście bez tlenu czy styl alpejski), to po co na każdym kroku próbuje się przed czytelnikiem tłumaczyć np. z tego, że jak większość korzysta z tlenu?
Druga sprawa – w dobie atakowania z każdej strony jakąś lepiej lub gorzej przygotowaną reklamą w filmach, serialach czy programach tematycznych to czy musimy uciekać się do takich zabiegów także w książce? Rozumiem, że sponsorom trzeba podziękować jednak czytając, że właśnie zjadłam najlepsze liofilizaty firmy X, słuchając muzyki czy audiobooka ściągniętego z portalu Y, ogrzewając się chemicznymi ogrzewaczami firmy Z mi osobiście się bardzo nie podoba. Po co ten produkt placement? Przecież na końcu są podziękowania dla wszystkich.
W życiu czytałem wiele pozycji z kanonu lektur o tematyce górskiej. Mając w pamięci takie klasyki jak np. „Miejsce przy stole” A. Wilczkowskiego, „Mój pionowy świat” J. Kukuczki, „Niepotrzebne zwycięstwa” L. Terraya czy „Zdobycie Mount Everestu” J. Hunta muszę się pilnować, aby nie próbować ich porównywać z książką Moniki Witkowskiej. To pozycja kompletnie inna i przeznaczona dla innego odbiorcy.

„Everest Góra Gór” to swoistego rodzaju luźny dziennik z etapu przygotowań przed wyprawą oraz opisujący każdy dzień wyprawy. Wspólnie z autorką się aklimatyzujemy, chodzimy na herbatkę i plotki do sąsiednich namiotów, zdobywamy kolejne obozy. Całość dosyć prosta, bez zbędnego wyolbrzymiania, jednak jak dla mnie też bez polotu. Jakoś nie mogłem się zrelaksować podczas lektury. Być może miały na to wpływ tezy i opinie serwowane przez autorkę, z którymi się nie zgadzam. Dużym atutem książki są zamieszczone dobrej jakości zdjęcia oraz ciekawostki.
Jak każdy, autorka także ma prawo do wygłaszania swoich opinii, jednak pod koniec lektury książki uderzyła mnie poruszona kwestia braku braterstwa w górach wysokich: „Nie chcę być źle zrozumiana – ja już dawno wyzbyłam się złudzeń, że góry wysokie dają poczucie jedności, braterstwa, wyjątkowej solidarności”. Pomimo, że nie jestem himalaistą i nigdy nie byłem powyżej 4200 m. n.pm. to osobiście się z nią nie zgadzam (do czego mam prawo). Rozumiem, że trudno znaleźć takie więzi pomiędzy przypadkowymi osobami zebranymi przez agencję na wyprawie komercyjnej. Jednak nadal są organizowane wyprawy (nie tylko wysokogórskie), gdzie zespól tworzą specjalnie wybrane, dopasowane osoby, przyjaciele, wieloletni partnerzy, którzy od początku planują wspólnie wyprawę zdobycia góry, czy eksploracji jaskini, poświęcają wiele dni, tygodni, miesięcy na organizację, aby później w swoim towarzystwie przez 24 godziny na dobę spędzić kilka tygodni w górach, to ta metafizyczna więź po prostu jest konsekwencją wszystkich działań. Pięknie się o tym czyta w leciwych książkach o wyprawach z lat 60, 70, 80, gdzie braterstwo liny było podstawą i sposobem na skuteczne dokonywanie pierwszych wejść, czy otwieraniu nowych dróg. Możemy choćby wspomnieć dramatyczne zejście z Ogre Doug’a Scotta z Chrisem Boningtonem. Jednak i w dzisiejszych czasach media dostarczają nam informacji potwierdzających , że to nie tylko historyczne bajanie, a prawdziwe przykłady z życia wzięte – ostatnie doniesienia o trudach powrotu Yannicka Grazianiego i Stephane’a Benoist’a z Annapurny.

„Everest Góra Gór” to rzetelna opowieść o każdym elemencie, o który trzeba zadbać, aby być dobrze przygotowanym na starcie z najwyższą górą świata. O tym jak tam jest, co nas czeka, jakie są faktyczne trudności na Drodze Klasycznej (południowo-wschodniej) od strony nepalskiej i co w praktyce oznacza wchodzenie na tak dużą wysokość. Osoba kompletnie nie znająca tematyki górskiej ma to wszystko „podane na tacy” wraz z ciekawostkami około górskimi. Zatem jeżeli ktoś nie miał nigdy styczności z chodzeniem po górach i nie czytał literatury górskiej to będzie zadowolony. Pozostałe osoby mogą czuć się trochę rozczarowane lub nieusatysfakcjonowane tą pozycją. A może przesadzam? Zaraz po lekturze książkę odłożyłem na półkę i nie sądzę, abym do niej wrócił.
A jaka jest Wasza opinia?

Blisko 20 lat temu wybitny już wówczas taternik – alpinista – himalaista (sam najczęściej określa się tym drugim) Aleksander Lwow, zdobywca 4 „ośmiotysięczników" w Himalajach i Karakorum, uczestnik dwu najważniejszych polskich wypraw w góry najwyższe (zimowej 1979/80 na Everest i również zimowej 1987/88 na K-2) oraz licznych innych na trzech kontynentach, autor co najmniej kilku pierwszych w dziejach wspinaczkowych przejść lub wejść, napisał książkę o swoich górskich pasjach „Zwyciężyć znaczy przeżyć".

Dobrze przyjętą także przez czytelników nie uprawiających turystyki górskiej, nie mówiąc już o jej ekstremalnej, sportowej postaci.
Po tragicznej śmierci w marcu ub. roku dwu wybitnych polskich himalaistów Macieja Berbeki i Tomasza Kowalskiego schodzących, po zdobyciu szczytu, z Break Peak, a następnie śmierci innego z naszych himalajskich asów Artura Hajzera na Gasherbrumie I wrócił do niej. Pisząc obszerną, bogato udokumentowaną i ilustrowaną – doliczyłem się w niej ponad 570 zdjęć i rysunków, w tym górskich szczytów, ścian i tras, a także ludzi o których w niej wspomina – książkę pod tym samym tytułem, z dodaniem do niego „20 lat później". Są to, nawiązujące do ubiegłorocznych tragedii, wspomnienia z uprawiania przez autora tego ekstremalnego sportu.
A równocześnie odpowiedzenia zainteresowanym na pytania, z jakimi najczęściej spotyka się podczas spotkań i prelekcji dla „zwykłych" ludzi. Które sprowadzić można do: dlaczego wspinacie się?, jak to się odbywa?, jak funkcjonujecie w ekstremalnych warunkach? itp. „...na kartach tej jednej, w końcu wcale nie najgrubszej książki – napisał w jej zakończeniu – starałem się przelecieć 40 lat górskiego życia, zamarkować ileś tam wypraw, przypomnieć dziesiątki nazwisk i postaci, opowiedzieć jak najwięcej anegdot". Trochę żartobliwie można więc określić, że jest to w założeniu lektura o himalaizmie dla ceprów.
Ludzie uprawiający ten sport o większości poruszonych w książce spraw bowiem wiedzą, a przynajmniej wiedzieć powinni. Autor dokonuje w niej jednak także oceny dziejów oraz aktualnej sytuacji polskiego alpinizmu. Który liczy już ponad sto lat, gdyż za jego początki uważa się pierwsze, ekstremalne górskie wejścia w Tatrach w 1910 roku. Góry te były i są zresztą kolebką polskiego wspinania się na skalne ściany i szczyty, stając z czasem taternictwem – sportem wyczynowym. Dopiero później przyszła pora na Alpy – pomijam wcześniejsze, bo już w XIX wieku, wycieczki w nich niektórych naszych rodaków.
Tak narodził się polski alpinizm, zaś dopiero w latach 70-tych XX wieku nasz himalaizm z ogromnymi sukcesami w latach 80-90-tych. Zwłaszcza zimowy, w którym Polacy osiągnęli bezprecedensowe sukcesy. Na 14 głównych 8-tysięczników zaliczanych do „Korony Himalajów" (faktycznie obejmuje ona również szczyty w pakistańskim Karakorum, o czym nie wszyscy wiedzą lub pamiętają), aż 10 pierwszych (na w sumie 12, bo 2 szczyty nadal w zimie nie zostały zdobyte) wejść dokonali Polacy. Przede wszystkim dlatego, co podkreśla autor, że w lecie szczyty te już wcześniej zdobyli przedstawicieli innych nacji.
Góry najwyższe są wyjątkowo nieprzyjazne człowiekowi. Powyżej 7500 m n.p.m. rozciąga się, ze względu na ogromne rozrzedzenie powietrza, „strefa śmierci". Zaś przebywanie powyżej 8 tys. m. możliwe jest, i to daleko nie przez wszystkich, nawet w maskach tlenowych, najwyżej do kilkudziesięciu godzin. Później następuje śmierć z powodu niedotlenienia i wyczerpania organizmu. Ten ekstremalny sport autor – jego uczestnik ocenia surowo. „Alpinizm – pisze – jest sztuką bezsensownego cierpienia, gdyż zmusza do czynienia rzeczy znienawidzonych lub nieprzyjemnych, np. marznięcia, wczesnego wstawania, dźwigania ciężkich plecaków i rezygnowania z towarzystwa kobiet".
A nieco dalej stawia kropkę nad i: „Każdy himalaista musi się w końcu zabić, to tylko kwestia czasu i wytrwałości w uprawianiu tego sportu". W książce tej są dziesiątki dowodów na to. Zarówno spośród najwybitniejszych polskich himalaistów, jak i zagranicznych, których sylwetki i dokonania w krótszej lub dłuższej formie autor przedstawia w tej książce. Przyczyny tych śmierci w górach bywają różne. Tragiczne zbiegi okoliczności, niespodziewane załamanie się pogody, lawiny. Ale i brak właściwej oceny sytuacji oraz trudności z podjęciem decyzji o zrezygnowaniu z dalszego wspinania się. W rezultacie zaś osiągnięcie kresu możliwości życiowych organizmu.
A są przecież – podkreśla Lwow – „punkty śmierci", miejsca, przekroczenie których w trakcie wspinaczki, nie tylko w górach najwyższych, oznacza brak możliwości powrotu przebytą drogą. „Warunkiem koniecznym uprawiania wspinaczki – pisze w innym miejscu – jest umiejętność opanowywania lub przełamywania drzemiącego w człowieku strachu." Nie bez znaczenia jest też odpowiednie przygotowanie do osiągania ambitniejszych celów. A z tym, zwłaszcza w młodszym pokoleniu wspinaczy, bywa obecnie różnie. Wcześniej odpowiednich umiejętności nabywali oni we wspinaczce skałkowej, następnie w Tatrach i Alpach.
Dopiero później w innych wysokich górach, a najwyższe były ukoronowaniem wielu lat pracy. Obecnie wystarczą odpowiednie środki, aby przeskakiwać poszczególne etapy nabywania umiejętności we wspinaniu i doświadczenia w obcowaniu z ekstremalnymi warunkami górskimi. Dlaczego więc ludzie wspinają się? „Poszukiwanie sensu wspinania – pisze autor – jest bezcelowe". I dalej „... w gruncie rzeczy najważniejsze jest samo zdobywanie, dążenie do celu i walka o osiągnięcie go, gdyż w naturze człowieka zakodowano, by wciąż zwracał się ku nowemu i nieznanemu. Pięknie i zwięźle oddaje to buddyjska zasada: „Droga jest celem". Jak już podkreśliłem, jest to książka wspomnień.
Autor zaczyna ją jednak od śmierci wiosną 2013 roku dwu polskich himalaistów przy schodzeniu ze szczytu Broad Peak oraz krytycznego komentarza do Raportu o tej tragedii Polskiego Związku Alpinizmu. Miał do tego prawo większe od innych wypowiadających się na ten temat, poza ocalonymi uczestnikami tego wejścia, gdyż znał tamtejsze realia. Ćwierć wieku wcześniej próbował bowiem zdobyć ten szczyt wspólnie z M. Berbeką. Wycofał się w trakcie ataku szczytowego wobec wyjątkowo złych warunków atmosferycznych, dzięki czemu, jak uważa, przeżył. Jego towarzysz wspinaczki zdołał co prawda wejść wówczas na tzw. przedwierzchołek (niższy tylko o 17 m, ale i godzinę wspinaczki), przekonany, że osiągnął szczyt. Przy zejściu i w bazie wymagał jednak intensywnej pomocy, aby uratować mu życie.
Czytelnik dowiaduje się więc sporo o obu tych wyprawach, ale przede wszystkim o samym autorze i jego życiu oraz fascynacjach. O drodze do wyczynowego wspinania się po skałach, górach i kominach – bo i takie były – poprzez pływanie, modelarstwo lotnicze, ukończenie technikum lotniczego, a po wielu latach, w czasie wolnym od wspinaczki, studiów technicznych. Fascynacji jazdą na rowerze, rajdami turystycznymi, ukończeniem kursu dla grotołazów, a wreszcie wspinaczkowego. Z jego konsekwencjami: członkostwem w Klubie Wysokogórskim we Wrocławiu oraz zdobywaniem kolejnych etapów wspinaczkowego „wtajemniczenia".
Na nieodległych od tego miasta skałkach, w Sudetach, później Tatrach Wysokich, Alpach, wysokich górach w byłym ZSRR, wreszcie w Hindukuszu, Himalajach, Karakorum, Andach. Z dosyć szczegółowymi opisami poszczególnych etapów. Szczególnie tatrzańskiego i schroniska w Morskim Oku oraz w Górach Najwyższych. Zwłaszcza Himalajach i Karakorum. Ale o nich za chwilę. Wspomnienia napisane są ciekawie, z niezliczonymi mało znanymi faktami, historyjkami, anegdotami itp. Jeszcze jeden przykład: pierwszej i nadal jedynej w historii katolickiej mszy odprawionej przez księdza, uczestnika wyprawy na Szczycie Gasherbrum I (4068 m n.p.m.) w Kakarokum w maju 2010 r.
Niestety, zwłaszcza w pierwszej części książki, napisane trochę chaotycznie, z brakami jedności czasu i miejsca narracji oraz niezliczonymi wtrętami. Przypominaniem historii bądź wydarzeń sprzed lat, lub wybiegających w przyszłość. Nie zawsze istotnych, ważnych być może dla ich uczestnika i autora, ale już nie dla współczesnego czytelnika. Z tego też powodu czytało mi się tę książkę, zwłaszcza jakąś pierwszą jedną trzecią jej objętości, dosyć ciężko. Później albo przyzwyczaiłem się do tego sposobu narracji, albo relacje i opisy wydarzeń były już bardziej jednorodne. Niektóre zresztą znakomite. W trakcie lektury zapisałem blisko 30 stron notatek uwzględniając w nich fakty, wydarzenia i opinie oraz cytaty o których warto by wspomnieć w recenzji.
Co, oczywiście, ze względu na ich mnogość, okazało się zupełnie nierealne. A przecież aż się prosiło aby szerzej zacytować, a przynajmniej omówić to, co autor napisał np. o historii zdobywania Everestu. O pierwszej próbie wejścia na ten szczyt w 1924 roku przez Georga Leigh Mallorego z towarzyszem, którzy nie wrócili z tej wyprawy. Nie jest jasne zresztą, czy Mallory nie dotarł na szczyt, a zginął dopiero schodząc. Wiadomo, że osiągnął wysokość 8540 m. Na 8450 m. znaleziono czekan jednego z uczestników tej wyprawy, na 8300 m. w 1999 r. jego dobrze zachowaną mumię. Ale to, czy 8 czerwca 1924 roku zdobył lub nie szczyt, mogłyby wyjaśnić dopiero zrobione przez niego zdjęcia. Niestety, jego aparatu dotychczas nie znaleziono.
Szalenie ciekawa jest, przytoczona w tej książce, chyba mało znana poza gronem himalaistów i specjalistów, historia próby wejścia na Everest angielskiego, zupełnego amatora we wspinaczce górskiej, Maurice Wilsona w 1933 roku, wierzącego, że Bóg mu pomoże. Była ona w tamtych warunkach od początku skazana na klęskę. Osiągnął on jednak niebywale dużo. Kupił dwupłatowy samolot z demobilu i nauczył się nim na tyle latać, że doleciał z przygodami do Indii. Tam go sprzedał i z dwoma miejscowymi tragarzami przedostał się, bez zezwolenia, do Tybetu i 16 kwietnia 1934 roku zdołał dotrzeć na wysokość 6250 m n.p.m. Everestu. Zginął, szczegóły znane są z jego dziennika znalezionego przez inną nieudaną wyprawę w 1934 roku.
Takich historii, dotyczących również polskich wypraw, także najsłynniejszych, w których uczestniczył autor, są w książce dziesiątki. Nie tylko w Himalajach, ale i w Alpach, Andach, Pamirze i innych górach. Wartych przypomnienia oraz upamiętnienia faktów, ludzi i miejsc, chyba setki. Ciekawe są również opinie autora na temat kryzysu w polskim himalaizmie w okresie przemian ustrojowych, po okresie jego ogromnych sukcesów w latach 80.-90. XX w. Które, co na pewno nie spodoba się wielu czytelnikom, sprowadzić można do stwierdzenia, że osiągnięcia były możliwe... dzięki ustrojowi socjalistycznemu, w którym wyprawy w znacznym stopniu finansowało państwo.
A także determinacji ich uczestników, aby wykorzystać szansę, bo następnej może nie być. „To powodowało – zacytuję – że decyzję o odwrocie, rezygnacji ze zdobycia szczytu nie podejmowano lekko. Tak jak wyprawy zachodnie, które mogły ponowić próbę za rok czy dwa." Ważnym źródłem finansowania wypraw były również ogromne na owe czasy dochody z prac wysokościowych („alpinizm przemysłowy"), zwłaszcza malowania fabrycznych kominów wykonywane przez alpinistów. Po przemianach ustrojowych od roku 1989 środków na sportowe, wyczynowe wyprawy wysokogórskie praktycznie zabrakło. Łatwiej jest o nie (sponsoring firm produkujących sprzęt itp.) w przypadku wypraw komercyjnych. A młodzieży nie jest już potrzebny himalaizm aby zwiedzać świat...
Ale te współczesne wyprawy, zwłaszcza na Everest oraz kilka innych, uważanych za łatwiejsze, ośmiotysięczników, autor ocenia – i trudno z nim się nie zgodzić – bardzo krytycznie. „Z racji swej wyjątkowości – zacytuję – Everest skupia w sobie, jak w soczewce, wszelkie możliwe skrajności – wielkość i małość alpinizmu, heroizm i podłość ludzi, sportowy wyczyn i żałosną komercję, marzenia i porażki, nadzieje i rozczarowania. Jest też polem nieustającej rywalizacji ludzi z ludźmi i ludzi z Naturą, a wszystko, co dzieje się na tej górze, niejako automatycznie przyciąga i skupia na sobie uwagę mediów."
I w innym miejscu: „Obecnie 90% dzielnych zdobywców himalajskich olbrzymów dokonuje tego idąc po linii najmniejszego oporu, tzn. w ramach wypraw komercyjnych, najłatwiejszą drogą zaporęczowaną i przedeptaną od dołu do góry, z szerpami (ogólnie: tragarzami wysokościowymi), z tlenem i stosując metodę „oblężniczą", lecz tylko nieliczni potrafią zachować właściwy dystans do własnych dokonań." A napisał to człowiek, który nigdy podczas wspinaczek nie wspomagał się tlenem. Ma zresztą na jego temat w najwyższych górach też nieco odmienne zdanie. Dodając w innym miejscu, że na Everest weszło już grubo ponad 3 tys. ludzi. Niektórzy wielokrotnie – rekordzista 21 razy.
Wprowadzono niewidomego, bite są rekordy „najmłodszego" (9 lat) najstarszego i najstarszej (76 lat i 340 dni oraz 73 lata) mężczyzny i kobiety itp. Już z tego co napisałem, wynika chyba jasno, że jest to książka nie tylko warta przeczytania, ale stanowi też znaczącą, chociaż dla wielu chyba również, przynajmniej w szczegółach, kontrowersyjną pozycję w literaturze górskiej. A przecież ciekawych faktów i spostrzeżeń jest tam wielokrotnie więcej niż jestem w stanie wspomnieć. M.in. na temat warunków organizowania wypraw, pokonywania biurokratycznych i granicznych barier nie tylko w Polsce, czy inwigilacji i prób werbowania niektórych alpinistów (m.in. o procesie „taterników") przez Służbę Bezpieczeństwa PRL.
O nielicznych, na szczęście, szwindlach i oszustwach, próbach „zaliczania sobie" szczytów, na które nie udało się wejść, z drastycznymi przykładami Koreanki i Słoweńca. O „wstydliwych" faktach dotyczących polskiego himalaizmu, np. przemycania przez niektórych, aby zdobyć środki na wyprawy, złota i elektroniki itp. I w ogóle trochę historyjek z „taternickiego magla", czy życia wrocławskiego środowiska wspinaczy. A nawet o udziale, nielicznych polskich alpinistów, głównie zresztą mieszkających zagranicą, w wojnie w Afganistanie przeciwko ZSRR. To znowu tylko nieliczne przykłady.
Bo są jeszcze sylwetki najwybitniejszych polskich i niektórych zagranicznych alpinistów i himalaistów z ich późniejszymi losami oraz wiele innych ciekawych faktów i informacji. Przeczytałem tę książkę z uwagą oraz dużym zainteresowaniem. Należę do większości, która nigdy nie pasjonowała się wspinaczką wysokogórską, a przynajmniej osobistym w niej udziałem. Kocham góry, w młodości chodziłem po nich nawet „ostro", chociaż tylko turystycznie. „Zaliczając", zwłaszcza w Tatrach, chyba większość szczytów po obu stronach granicy od Garłucha w dół, osiągalnych bez stosowania technik taternickich. „Zdobywając" Złoty GOT (Górską Odznakę Turystyczną PTTK) w 1957 r., zaś w roku następnym znacznie u nas rzadszą Odznakę Turysty SSSR.
Bo liznąłem też to i owo z gór zagranicznych i wysokich, chociaż nie ich najwyższych partii, w Europie, Azji i Ameryce Południowej. I nadal, jak tylko trafia się okazja, chodzę jeszcze po łatwiejszych szlakach alpejskich bądź krajowych. Sądzę, że pomaga mi to lepiej zrozumieć zarówno alpinistów jak i książkę jednego z liczących się w tym gronie. Ale i dostrzec jej wady. Nie tylko, wspomnianą już, miejscami trochę chaotyczną relację, z wtrętami o banalnych faktach w ciekawych miejscach innej narracji, czy powtórzeniach faktów i opinii. Przede wszystkim brak rzeczy nieodzownej, moim zdaniem, w takiej publikacji. Dobrego i pełnego indeksu nazw miejsc, szczytów, opisywanych tras wspinaczkowych, a także wymienionych w tej książce ludzi.
Przydałby się również słowniczek terminów i określeń fachowych, bo nie wszystkie, w tym pisane przez autora kursywą, są zrozumiałe. A nawet kalendarium najważniejszych polskich sukcesów w górach najwyższych. Podsumowując: jest to książka ciekawa i wartościowa, chociaż raczej nie dla „masowego czytelnika". Ale warta polecenia zarówno stawiającym pierwsze kroki w taternictwie lub alpinizmie, jak i wspinaczkowym „starym wygom". Bo i ci ostatni na pewno wiele się z niej mogą dowiedzieć nowego i nauczyć. A ponadto miłośnikom gór, także biernym, ale interesującym się, nawet tylko z foteli przed telewizorami, polskim i światowym alpinizmem. Czy nurtowanych pytaniami w rodzaju: po co oni tam włażą? Jak tam jest w tych wysokich górach? I podobnymi.

Zapytany przez dziennikarza, po co wspinać się na Everest, pierwszy zdobywca najwyższego szczytu świata George Mallory odpowiedział "Bo istnieje". Aleksander Lwow także nie próbuje uzasadniać swojej pasji. Jeden z najbardziej utytułowanych polskich alpinistów w swojej książce "Zwyciężyć znaczy przeżyć. Dwadzieścia lat później" kreśli portrety najsłynniejszych ludzi gór. Opowiada o ich wielkich sukcesach i dramatycznych porażkach, sypie anegdotami i wspomina. Ale przede wszystkim potrafi niezwykle barwnie pisać o uczuciach, które wiążą się z trudami zdobywania kolejnych szczytów i przekraczaniem granic ludzkich możliwości. To książka dla tych, którzy kochają góry.

Aleksander Lwow jest alpinistą i himalaistą z ponad 40-letnim stażem. Zdobył cztery ośmiotysięczniki, wielokrotnie brał udział w wyprawach na Mount Everest.

Ken Kobre to wykładowca na San Francisco State University, wynalazca (www.lightscoop.com), autor podręczników reportażu i książek sprzedawanych w milionowych nakładach. Wielu jego studentów jest laureatami prestiżowych nagród fotograficznych.
Fotografia prasowa. Z obiektywem za kulisami niezwykłych wydarzeń to poradnik ilustrowany niezliczoną ilością zdjęć zawierający nie tylko ich opis, ale również kulisy ich wykonania. Nieraz zaskakująco proste zabiegi doprowadzają do wykonania ponadczasowej fotografii. Innym razem zdjęcie powstaje tylko dzięki doświadczeniu i determinacji fotografa.

Co ważne, w książce opisano różne rodzaje fotografii reporterskiej, porady sprzętowe, edycyjne i prawne z nią związane. Ich proporcje są dobrze wyważone, ma się poczucie rzeczy ważnych i tych mniej ważnych, ale przydatnych.

Najciekawsza była pierwsza reakcja mojej żony. Gdy ujrzała u mnie wydawnictwo Kennetha Kobre’a Fotografia prasowa, stwierdziła: „Przecież Ty nie robisz takich zdjęć!” Po chwili ciężko było mi odzyskać moją książkę. Żona z zainteresowaniem przeglądała kolejne strony, żywo komentując napotkane zdjęcia i opisy.

Mnie osobiście zaciekawił rozdział Etyka. Znalazłem tam dużą ilość informacji, ale również przemyśleń autora nt. tego co reporter powinien fotografować i jaką rolę spełniać, aby jego praca miała wartość dla odbiorców. To ważny temat w czasach zalewu niezliczoną ilością zdjęć. Temat, o którym albo się nie pisze, a jak już, to wszystko i nic.

Układ książki jest dobrze przemyślany. Podział na rozdziały, w nich zdjęcia przybliżające temat, przy każdym zdjęciu wyczerpujący opis. W tabelkach skondensowane informacje. To trochę jak ciekawy wykład, z dużą ilością przykładów.

Cena książki niemała, bo 149 PLN, ale gdy weźmiemy pod uwagę że ma ona ponad 500 stron (ze zdjęć można by wydać cztery bardzo ciekawe albumy) i opisy zawierające mnóstwo porad dla reporterów, wydaje się to być dobrą inwestycją. Niestety miękka okładka psuje to wrażenie.

Minusem książki jest to, że dotyczy ona w dużej mierze rynku amerykańskiego, dlatego wiele porad wymaga u nas weryfikacji i nie mogą być wykorzystane wprost (np. porady prawne). Nie zmienia to faktu, że jest to skarbnica wiedzy, z której warto czerpać.

… właśnie odwiedziła mnie para znajomych fotografów i powtórzyła się sytuacja, taka jak z moją żoną :)

Jednym kojarzą się z McDonald'sem, Coca-Colą, Myszką Miki i Starbucksem. Innym z nowojorskimi drapaczami chmur, Wall Street oraz Hollywoodzkim blichtrem. Pozostałym z brakiem gustu, ignorancją, ekstremalną otyłością i zbyt łatwym dostępem do broni. Choć od Polski dzieli je kilka tysięcy kilometrów, wielu Polaków uważa, że zna je na wylot. Tymczasem Marek Wałkuski udowadnia, że o Stanach Zjednoczonych wiemy wyjątkowo mało, a amerykańska kultura jest nam równie bliska, co indyjska czy japońska.

Wałkowanie Ameryki (2012) to debiut literacki Marka Wałkuskiego, nazywanego popularnie „Wałkiem”. Miłośnicy Programu Trzeciego Polskiego Radia doskonale pamiętają go z porannych audycji Zapraszamy do Trójki, w których dał się poznać nie tylko jako świetny dziennikarz, ale i osoba o wyjątkowym poczuciu humoru. W Programie Trzecim Wałkuski pracował w latach 1990-2002. Jest autorem licznych relacji reporterskich i reportaży, opracowywał też analizy słuchalności w Agencji Reklamy Polskiego Radia. W 2011 roku został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Za Oceanem znalazł się w 2002 roku, po tym jak przyjął propozycję objęcia stanowiska korespondenta Polskiego Radia w Waszyngtonie.

W styczniu 2002 r. zostałem oddelegowany do Waszyngtonu jako korespondent Polskiego Radia. Pierwszą rzeczą, którą musiałem zrobić po przybyciu na miejsce, było wynajęcie mieszkania. Sprawa wydawała się banalna. Okazało się, że taka nie była. Patrzyłem na mapę. Miasto podzielone jest na trzy części. Pierwsza to właściwy Waszyngton, czyli Dystrykt Kolumbii (ang. District of Columbia, w skrócie DC). Pozostałe dwie części położone są w przylegających stanach Wirginia i Maryland. Ponieważ w USA stany mają bardzo dużą autonomię, aglomeracja waszyngtońska podlega trzem osobnym systemom prawnym i administracyjnym. Obowiązują w niej inne stawki podatkowe, inne procedury urzędowe i inne programy szkolne. Jeśli ktoś przeprowadza się z jednej części miasta do drugiej, powinien wyrobić sobie nowy dokument tożsamości i przerejestrować auto. Przejeżdżając samochodem z Wirginii do Dystryktu Kolumbii, należy przerwać rozmowę przez telefon komórkowy, w DC obowiązuje bowiem zakaz używania telefonów podczas jazdy, którego to zakazu nie ma w Wirginii. W Dystrykcie Kolumbii legalne są małżeństwa osób tej samej płci, w Maryland trwa walka o ich zalegalizowanie, a Wirginia w ogóle nie uznaje tego typu związków. W częściach Waszyngtonu należących do Maryland i Wirginii ciągle obowiązuje kara śmierci, którą w Dystrykcie Kolumbii zniesiono już w 1981 r. Sam Dystrykt Kolumbii liczy około 600 tysięcy mieszkańców, ale w całej aglomeracji waszyngtońskiej mieszka 5,5 miliona ludzi.

W 2002 roku aglomeracja waszyngtońska powiększyła się o trzech nowych mieszkańców. Marek Wałkuski wyemigrował z Polski z żoną Edytą i synkiem Konradem. Jak dziennikarz wspomina po latach, w Stanach Zjednoczonych najszybciej zadomowił się jego syn. On potrzebował na to całej dekady. Oswajanie Ameryki nie szło mu łatwo. Kraj ten na każdym kroku zaskakiwał go swoją różnorodnością: kulturową, rasową, językową, etniczną, polityczną i ideologiczną. Dziś Marek Wałkuski opowiada o Stanach Zjednoczonych z zachwytem, który poskramia jedynie wyuczony przez lata pracy reporterskiej obiektywizm dziennikarski.

Kim jest ów nowy człowiek – Amerykanin? – tak zapytywał już pod koniec lat siedemdziesiątych XVIII wieku St John de Crevecoeur, farmer osiadły na amerykańskim lądzie. On, a także John Jay, prezes Sądu Najwyższego USA, jako jedni z pierwszych próbowali scharakteryzować obywateli nowopowstałego państwa. Dziś, niemal trzy wieki później, pytanie zadane przez francuskiego imigranta jest nadal aktualne. Myśliciele, zarówno amerykańscy, jak i europejscy, próbują analizować współczesne społeczeństwo amerykańskie i starają się udzielić rzeczowej odpowiedzi na pytanie: czym dziś jest nowe społeczeństwo amerykańskie? W ich analizach można odnaleźć element wspólny – fakt, że niemal nikt nie pomija najważniejszego determinanta, który przez lata silnie wpływał na kształt obecnego społeczeństwa Stanów Zjednoczonych i dzięki któremu wygląda ono tak, a nie inaczej – mianowicie imigracji.

Maldwyn Jones, brytyjski historyk, stwierdził, iż imigracja stanowi historyczną rację bytu Ameryki… najtrwalszy i najwszechstronniejszy czynnik jej rozwoju. Historia USA wskazuje, iż faktycznie czynnik imigrancki odegrał dużą rolę w kształtowaniu amerykańskiego społeczeństwa. Według danych statystycznych, zbieranych przez urząd imigracyjny od 1820 roku, tylko w latach 1820 – 1990 do Stanów Zjednoczonych wyemigrowało 55 milionów ludzi. Amerykanie nie byli w stanie pozostać wobec tych napływających mas obojętni. Przedstawiciele różnorakich nacji – Europejczycy ze środkowej i wschodniej części kontynentu, Azjaci czy Amerykanie Południowi – przywozili ze sobą do Ameryki Północnej nie tylko swój dobytek, ale przede wszystkim własną kulturę, zwyczaje, tradycje. Obok protestantyzmu pojawiły się katolicyzm, judaizm, buddyzm czy hinduizm. A obok obywateli mających doświadczenia z wartościami republikańskimi i demokracją – ludzie znający do tej pory jedynie uciemiężenie i autorytarne rządy. Amerykańska mozaika społeczna, unikalna i wyjątkowa, sprawiła, że trudnym stało się precyzyjne zdefiniowanie społeczeństwa amerykańskiego i odpowiedzenie na zadane przez Crevecoeur pytanie o to, kim nowy Amerykanin jest. Crevecoeur uważał, podobnie jak Thomas Paine, że społeczeństwo amerykańskie jest społeczeństwem imigranckim – heterogenicznym, stanowiącym zlepek wielu różnych narodów europejskich. John Jay stawiał tezę zgoła odmienną, nieco marginalizującą znaczenie imigracji, mianowicie mówił, iż Amerykanie to społeczeństwo jednolite – społeczeństwo mające wspólnych przodków, mówiące tym samym językiem, wyznające tę samą religię, przywiązane do tego samego systemu rządzenia, hołdujące bardzo podobnym zwyczajom i obyczajom.* Naród amerykański w odczuciu Jaya to społeczeństwo homogeniczne, zbudowane w oparciu o dominację jednej, konkretnej grupy. Dziś, Samuel Huntington określa tę grupę wprost jako WASP – białych, anglosaskich protestantów. Według Huntingtona, Amerykanie postrzegają swoje społeczeństwo jako wieloetniczne i wielorasowe. Ta percepcja doprowadziła z czasem do niemal całkowitego mentalnego zatarcia się różnic rasowych pomiędzy obywatelami USA. Jednakże Huntington stawia tezę, że tak jak etnicznie Stany Zjednoczone są heterogeniczne, tak kulturowo – homogeniczne. A filarem, o który opiera się społeczeństwo amerykańskie – kultura anglosaskich protestantów. Do kluczowych elementów tego amerykańskiego credo Huntington zalicza język angielski; chrześcijaństwo; zaangażowanie religijne; angielskie pojęcie rządów prawa, odpowiedzialności rządzących i praw jednostek oraz wartości separatystycznych protestantów takie jak indywidualizm, etyka pracy oraz wiara w to, że ludzie mają zdolność i powinność podjęcia próby zbudowania nieba na ziemi, „miasta na wzgórzu”.**

Podobne spostrzeżenia względem amerykańskiego społeczeństwa ma Marek Wałkuski. Nie pretenduje on jednak do roli myśliciela politycznego. Nie analizuje, a opisuje. Nie wychodzi z roli reportera. Dziennikarz wyznacza sobie cel: chce podważyć stereotypy, jakie narosły wokół Stanów Zjednoczonych, i oddać Czytelnikom ducha Ameryki. Na przestrzeni trzynastu rozdziałów próbuje więc opowiedzieć o tym, co dla dzieci wuja Sama jest najważniejsze i już na wstępie kreśli obraz Amerykanina-patrioty, snując opowieść o wychowaniu patriotycznym i immanentnym Amerykanom poczuciu wyjątkowości. Definiuje także typowego amerykańskiego Kowalskiego.

W powszechnym przekonaniu typowy Amerykanin nazywa się John Smith, ale nie jest to prawda. Z danych Amerykańskiego Urzędu Statystycznego (ang. US Census Bureau) wynika, że Smith rzeczywiście jest najczęściej występującym w USA nazwiskiem, ale większość Johnów już dawno umarła. Bo choć imię to najczęściej nadawano chłopcom od czasów kolonialnych aż do 1924 r., to później zaczęli przeważać Robert, James i Michael. (…) Obecnie najwięcej Amerykanów nosi imię James. Typowy Amerykanin nie jest bardzo bogaty, ale nie należy również do biedoty. Przeciętny Józek nie pracuje jako profesor na uniwersytecie i nie jest sławnym aktorem ani popularnym piosenkarzem. Zwykle jest robotnikiem najemnym lub drobnym przedsiębiorcą. Piosenkarz country Clay Walker śpiewał, że przeciętny Józek pracuje jako spawacz, budowlaniec, malarz lub mechanik samochodowy, ale może być też kierowcą ciężarówki, sprzątać w sklepie spożywczym albo rozwozić pocztę. Potrafi ciężko pracować, lubi też sobie wypić dla relaksu. Według Walkera przeciętny Józek jest religijny, służył w wojsku i nie potrzebuje bogactwa, bo szczęście osiąga dzięki kochającej rodzinie. Ma 37 lat i pożyje najpewniej do 78, bo taka jest obecnie oczekiwana długość życia Amerykanina. Ma 177,5 centymetra wzrostu, zaledwie jeden centymetr mniej niż Polak. Typowy Amerykanin waży 88 kilogramów, co oznacza, że ma nadwagę, bo jego wskaźnik masy ciała wynosi 28,4 (podczas gdy według standardów Światowej Organizacji Zdrowia za maksymalną dopuszczalną uznawana jest wartość nieprzekraczająca 25). Jest brązowooki (bo wbrew stereotypom obecnie tylko jeden na siedmiu mieszkańców USA ma niebieski kolor oczu). Przeciętny Józek ma dom z ogródkiem i garażem na jeden lub dwa samochody. Dom ma powierzchnię 170 metrów kwadratowych, jest z lat 70.XX wieku, a jego wartość nie przekracza 180 tysięcy dolarów. Ma dwie łazienki, w których typowy Amerykanin spędza średnio pół godziny dziennie, z czego około 10 minut poświęca na kąpiel. Większość Amerykanów sika pod prysznicem, a tylko co piąty śpiewa. Po załatwieniu potrzeb fizjologicznych przeciętny Joe składa papier toaletowy zamiast go zgniatać. Ponad 75% Amerykanów nakłada rolkę na uchwyt w taki sposób, by papier rozwijał się od góry. A jeszcze więcej, bo 85% z nich deklaruje, że są zadowoleni z życia. Statystycy mają bardzo dużo informacji na temat przeciętnego Amerykanina. Wiedzą np.., że zjada on rocznie 8 kg boczku, 6 kg indyka i 60 kg ziemniaków, wypija 190 l napojów gazowanych i raz w tygodniu smaruje chleb masłem orzechowym. Przynajmniej raz w miesiącu je lody i chodzi do kościoła, raz w roku zaczyna czytać nową książkę, choć nie zawsze ją kończy, i przynajmniej raz w życiu wystrzelił z pistoletu. Typowy amerykański Joe robi zakupy w supermarkecie Wal-Mart, a przed Bożym Narodzeniem dekoruje choinkę. Posiada też zwierzę domowe i jest fanem futbolu i bejsbola. Jedyny problem polega na tym, że przeciętny Joe jest bardzo trudny do odnalezienia.

Wałkowanie Ameryki to napisany lekkim i przystępnym językiem reportaż (o skądinąd niebanalnym i bardzo dowcipnym tytule). Marek Wałkuski snuje swoją opowieść z humorem i swadą. Nie stroni od anegdot i osobistych wspomnień. Suche fakty wzbogaca żartobliwymi ciekawostkami. Porusza też ważne problemy społeczne. Sporo miejsca w książce poświęca wolnościom obywatelskim Amerykanów, a także amerykańskiej kulturze broni. W Polsce na stu mieszkańców przypada zaledwie jeden pistolet lub strzelba, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych na stu obywateli przypada dziewięćdziesiąt sztuk broni. To sprawia, że w ich rękach znajduje się 270 milionów pistoletów, strzelb i karabinów (co stanowi 40% cywilnej broni palnej świata). Najwięcej sztuk broni posiadają mieszkańcy stanów południowych i środkowo-zachodnich, najmniej – wschodnich. Broń posiada co trzeci Amerykanin. Każdego roku jeden na trzydzieści tysięcy ginie od kuli.

„To nie pistolety zabijają, ale ludzie” – głosi slogan zwolenników prawa do posiadania broni w USA. „To ludzie są zabijani, a nie pistolety” – odpowiadają przeciwnicy swobodnego dostępu do broni. Obie strony wybiórczo traktują statystyki, używają demagogicznych argumentów, posiłkują się korzystnym i dla siebie badaniami i różnie interpretują te same zapisy konstytucji. Dla jednych możliwość nieograniczonego dostępu do broni to kwestia samoobrony, narodowej tożsamości i wolności obywatelskiej. Przedstawiciele drugiej strony wzdragają się na samo słowo „pistolet”, a posiadaczy broni uważają za barbarzyńców.

Marek Wałkuski stara się rzeczowo i merytorycznie opowiadać o sporach, które toczą się we współczesnej Ameryce. Nigdy ich nie rozstrzyga. Rzadko kiedy czytelnik może też poznać osobiste zdanie Wałkuskiego w konkretnym temacie. W każdym kolejnym rozdziale dziennikarz konsekwentnie zadaje kłam stereotypom na temat Stanów Zjednoczonych. Wałkowanie Ameryki w swoim wydźwięku bardzo przypomina doskonałe Made in USA Guya Sormana. Wałkuski patrzy na Amerykę z dużą życzliwością, jednak nie bezkrytycznie. Aczkolwiek unika łatwego krytykowania. Dzięki jego wysiłkom tak odlegli Amerykanie stają się dobrymi znajomymi z sąsiedztwa.

W Ameryce można znaleźć wszystko – rzeczy absurdalne, dziwaczne, a nawet idiotyczne. Jednak sama Ameryka nie jest krajem absurdalnym, dziwacznym ani idiotycznym. To dobrze zorganizowane społeczeństwo, kraj ludzi praktycznych i racjonalnych. Amerykanie kierują się ideałami i są tolerancyjni. Ich naczelną dewizą jest „żyj i daj żyć innym”.

W Stanach Zjednoczonych presja społeczna na dostosowanie się do szeroko pojętej normy jest niewielka, dlatego to kraj, w którym nie brak różnorakich ekscentryków. Od tej reguły jest jedno odstępstwo. W Ameryce trzeba być wierzącym. Prawie wszyscy Amerykanie wierzą w Boga lub inną siłę wyższą, co sprawia, że Stany Zjednoczone są najbardziej religijnym krajem Zachodu. Ateista nie ma szans zostać prezydentem Stanów Zjednoczonych. W przeprowadzonym przez Instytut Gallupa kilka lat temu sondażu dziewięciu na dziesięciu Amerykanów zadeklarowało gotowość do głosowania na katolika, Afroamerykanina, Żyda, kobietę i Latynosa. Ponad 2/3 ankietowanych byłoby skłonnych poprzeć mormona i wielokrotnego rozwodnika. Nawet homoseksualista otrzymał 55% pozytywnych deklaracji. Na szarym końcu rankingu znalazł się ateista, na którego większość Amerykanów nie oddałaby głosów w wyborach. Komentując wyniki tego sondażu, publicysta dziennika „Washington Post” stwierdził, że prezydentem USA prędzej niż ateista zostałby satanista, bo w Ameryce „trzeba w coś wierzyć”.

Opowiadając o religijności Amerykanów, Marek Wałkuski zwraca uwagę na nietypowe dla Europejczyków formy przyciągania wiernych do kościołów. Mówi o przykościelnych tablicach reklamowych, najczęściej spotykanych obok świątyń protestanckich. Billboardy z religijnym, nierzadko żartobliwym przesłaniem, wpisały się na stałe w krajobraz amerykańskich miejscowości. Do kościołów przyciągają też charyzmatyczni pastorzy. Kierujący położonym na przedmieściach Waszyngton McLean Bible Church, Lon Solomon, jest tego najlepszym przykładem. W jego świątyni co tydzień modli się aż trzynaście tysięcy osób! McLean Bible Church to jeden z protestanckich megakościołów, które ich przeciwnicy nazywają mckościołami albo religijnym Disneylandem. Amerykanie nie tylko chętnie obnoszą się z własną religijnością, ale i cechują się dużą otwartością na inne wyznania. To dlatego z powodzeniem funkcjonują w Stanach Zjednoczonych nierzadko bardzo egzotyczne dla Europejczyków kościoły, jak chociażby brazylijski Kościół União de Vegetal, Kościół Eutanazji, Stowarzyszenie Aetheriusa czy Kościół Wszystkich Świętych.

Marek Wałkuski w Wałkowaniu Ameryki sporo miejsca poświęca też muzyce country stanowiącej duszę Ameryki, amerykańskiemu kultowi samochodu czy miejscu Polonii w amerykańskim społeczeństwie. Swoje rozważania kończy rozdziałem, w którym diagnozuje problemy, z którymi w najbliższych dekadach będą musieli zmierzyć się obywatele Stanów Zjednoczonych. Do najważniejszych zagrożeń zalicza duże bezrobocie, stale narastający dług publiczny oraz pogłębiające się nierówności społeczne. Amerykanie wciąż też muszą uporać się z problemem nielegalnej imigracji. Dla tysięcy osób Stany Zjednoczone nadal są wymarzonym miejscem na ziemi. Pozostają także takim nawet po bliższym poznaniu. Nie można jednak pokusić się o stwierdzenie, że wszyscy imigranci byli zachwyceni Stanami Zjednoczonymi. Zygmunt Freud, który zaledwie przez kilka dni wygłaszał wykłady na temat psychoanalizy na amerykańskich wyższych uczelniach, wrócił z podróży bardzo zniesmaczony. Co więcej, kiedy w Austro-Węgrzech rozpoczęły się prześladowania Żydów, odmówił emigracji za ocean, a jako powód podawał humorystycznie, iż szkodzi mu amerykańskie jedzenie. Markowi Wałkuskiemu Ameryka smakuje wybornie, a to sprawia, że Wałkowanie Ameryki to niezwykle apetyczna lektura. Nie tylko dla amerykanistów.