Azja Środkowa. Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan. Wydanie 1

Recenzje książki: Azja Środkowa. Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan. Wydanie 1 (4) Poniższe recenzje mogły powstać po przekazaniu recenzentowi darmowego egzemplarza poszczególnych utworów bądź innej zachęty do jej napisania np. zapłaty.

1. GLOBTROTER INFO Cezary Rudziński; 2017-10-02

   Ten szalenie ciekawy region świata nie cieszy się ciągle większym zainteresowaniem polskich turystów. Zwłaszcza poza Uzbekistanem z jego perłami Wielkiego Jedwabnego Szlaku: Samarkandą, Bucharą, Chiwą i paroma mniej sławnymi miejscowościami. Przypuszczam, że większość naszych podróżujących rodaków po prostu nie wie, jakie wspaniałe są tam atrakcje. Poza zabytkami dawnej przeszłości od czasów starożytnych i historią, również, przynajmniej w kilku miastach, piękna architektura współczesna. Malownicze bazary prawdziwego Orientu, z ich egzotyką i handlarzami, zwłaszcza kobietami, w tradycyjnych strojach. Ludzie z ich mozaiką narodowości, języków, kultur, zwyczajów, tradycji. No i krajobrazy oraz przyroda. Piękne, także niebosiężne góry, bezkresne stepy i pustynie, dzikie rzeki i jeziora. Obfitość owoców i warzyw oraz oryginalna, smaczna kuchnia z jej różnorodnością w poszczególnych krajach i ich regionach. A wszystko tam, na miejscu, tanio lub po rozsądnych cenach. Mowa oczywiście o dawnych rosyjskich koloniach, później republikach sowieckich, a od już ponad ćwierćwiecza niepodległych państwach: Kazachstanie, Uzbekistanie, Kirgistanie, Tadżykistanie i Turkmenistanie. Bo to one zbiorowo określane są jako Azja Środkowa, bądź w wersji zachodniej Centralna. Nowy przewodnik Bezdroży wypełnia lukę w turystycznej wiedzy i informacji o tamtych stronach. Co prawda każdy z tych krajów zasługuje na odrębny przewodnik, ale jest mało prawdopodobne, aby – przynajmniej o niektórych z nich – wzbudził u nas zainteresowanie na tyle duże, aby opłacalne stało się jego napisanie i wydanie. Początek został jednak zrobiony. Może z czasem, jak przewodnik ten, oraz kraje, które opisuje, przyciągnie więcej podróżników i turystów, pojawią się, podobnie jak miało to miejsce w przypadku Zakaukazia, kolejne, poświęcone pojedynczym, przynajmniej niektórym krajom. Ten, napisany przez rosyjskiego dziennikarza i podróżnika, a zaktualizowany i uzupełniony przez polskich znawców tamtego regionu ma, co uczciwie stwierdza wydawca, charakter tylko przeglądowy. Przeznaczony zaś jest przede wszystkim dla ludzi podróżujących samodzielnie. I zawiera – jak zapewnia – większość informacji, których nie można znaleźć w Internecie ani jakimkolwiek innym przewodniku. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych przewodników tej oficyny wydawniczej poświęconych kilku sąsiadującym ze sobą państwom, jest w nim obszerna część „Zaproszenie do Azji Środkowej” poświęcona całemu regionowi. Z wypunktowanymi na wstępie największymi tamtejszymi atrakcjami turystycznymi. W podziale na miasta, przyrodę, zabytki architektury, muzea, najpiękniejsze trasy drogowe oraz okolice uwzględnionych miast. Jest to subiektywny wybór autora, ale na ile znam tamte strony, lub coś o nich wiem, generalnie trafny. Chociaż trudno mi akceptować, że np. w przypadku uzbeckiej Chiwy uwzględniony jest w niej wśród tych „superatrakcji” tylko niedokończony minaret Kalta Minor, a nie całe Stare Miasto wewnętrzne – Iczan Kala, wpisane na Listę Dziedzictwa UNESCO. Dodam, że otoczone jest ono 2,2 km długości wysokimi murami obronnymi z czterema bramami na wszystkie strony świata. Których obejście z zewnątrz i zrobienie całej serii zdjęć zajęło mi nieco ponad godzinę. A wewnątrz tych murów jest mnóstwo zabytkowych budowli. M.in. meczet Dżuma (Juma) z lasem ponad 200 drewnianych kolumn, na których opiera się sufit głównej sali modłów. Czy wiele innych zabytków: minaretów, dawna medresa, uliczki, zaułki, a w nich warsztaty rzemieślnicze itp. W rozdziale wstępnym, poświęconym całej Azji Środkowej, znajduje się też mnóstwo faktów oraz informacji ważnych i ciekawych . O podróżowaniu do i po tym regionie świata, noclegach – także bezpłatnych (!), wyżywieniu, charakterystyce geograficzno – przyrodniczej, bogatej, chociaż w ogromnym skrócie, historii. Ludności, tamtejszych narodach – z uwzględnieniem Polaków i Rosjan – oraz społeczeństwach, ich kulturach i religii. Pozostałe rozdziały, to faktycznie 5 odrębnych przewodników po poszczególnych krajach w jednym tomie. Z treścią zgodną ze sprawdzonym schematem tej serii przewodników. W każdym z nich są więc informacje praktyczne, Często rzeczywiście niedostępne gdzie indziej. Ponadto o transporcie do i wewnętrznym na miejscu, niezbędnymi informacjami w układzie alfabetycznym A-Z, informacjami krajoznawczymi, historią, o ludności, językach, religii itp. Po czym następują części „Zwiedzanie” z podziałem kraju na regiony oraz wybrane miasta, miejscowości i obiekty. Informacji jest mnóstwo. Niezbędnych i ważnych, pożytecznych, a także ciekawostkowych. Wiele – łącznie ponad 70 – z nich w ramkach włamanych w tekst. Oto kilka ich tematów. O najgorszych przejściach granicznych („Czerniajewka” i „Osz-Andiżan”). „Jedwabny Szlak”, „Zabytki Uzbekistanu: pięć sposobów na to, aby zaoszczędzić”. „W drodze na czterotysięcznik, czyli trekking na szczyt Uczitiel”. Czy: „W poszukiwaniu uciekającego brzegu, czyli wyprawa nad Jezioro Aralskie”. „Targ zwierząt w Karakole”. „Trekking nad jezioro Ala-kul”. „Skąd wziął się „Tadżyk” ?”. „Północny Turkmenistan i wrota piekieł”. Oraz wiele innych. W przewodnik ten włamano również dwie wkładki zawierające 27 kolorowych zdjęć. Na końcu umieszczono zaś słowniczek polsko – rosyjski, gdyż język ten jest nadal podstawowym w porozumiewaniu się z lokalną ludnością. No i, trochę zbyt ubogi, Indeks wybranych nazw geograficznych i atrakcji turystycznych w podziale na kraje, stanowiące części składowe przewodnika. Można oczekiwać, że ten drugi przyczyni się on do większego zainteresowania naszych rodaków tym regionem świata. Tym bardziej, że na wjazdy turystyczne do Kirgistanu Polacy nie potrzebują wiz. Kazachstan upraszcza otrzymywanie ich oraz obiecuje – dlaczego nie już, lecz dopiero za 3 lata? – zniesienie. Warto jednak, aby ten kraj pomyślał także o złagodzeniu surowych przepisów o obowiązkowych meldunkach cudzoziemców. Uzbekistan wprowadza znaczące uproszczenia w wydawaniu wiz. Skrócenie czasu do 2 dni roboczych, a przede wszystkim zniesienie wymogu posiadania zaproszenia lub vocheru na noclegi. Coraz łatwiej znaleźć także w tych krajach tanie noclegi przez Internet, lub korzystając z przewodnika Bezdroży. Warto więc uwzględnić w swoich planach wyjazdowych te, tak ciekawe kraje, co potwierdzają również moje osobiste doświadczenia.

2. Tygodnik Angora Ł. Azik 36/2014

   Podróżuj sam... Tak nazywa się popularna w Rosji seria wydawnicza opisująca turystyczne atrakcje byłych republik. Jej autorzy to zwykle ludzie znający świetnie region i jego specyfikę. To atut nie do przecenienia i dający oryginalnej edycji fory przed najlepszymi nawet przewodnikami Lonely Planet czy Berlitza.

   
   
   Azja Środkowa to ogromny, ciekawy i trudny zarazem region turystyczny. Pięć potężnych terytoriów, niegdyś w granicach ZSRR, dziś niepodległe satrapie, o zróżnicowanym rozumieniu pojęć demokracja, globalizacja, wolność człowieka. Z drugiej strony to legendarny Jedwabny Szlak, oferujący wędrowcowi nie tylko niezwykłe atrakcje historyczne, ale przede wszystkim kontakt z dziką przyrodą i bezkresną przestrzenią. To jedno z ostatnich miejsc na ziemi, gdzie nadal znaleźć można białe plamy i nienaruszone od wieków odludzia.

   
   
   Obszerny przewodnik, przetłumaczony, ale i uaktualniony przez polskich autorów, sumuje najważniejsze informacje dotyczące miast - leżących między Morzem Kaspijskim i Hindukuszem - zabytków oraz najpiękniejszych tras, z którymi możemy się zetknąć w podróży. Ponieważ to region o słabej jeszcze infrastrukturze turystycznej, złożonej religijności i egzotycznej obyczajowości, warte lektury i analizy są informacje związane ze społeczną pozycją kobiety, dotyczące szacunku do tradycji, a także przekraczania granic czy bezpieczeństwa podróży. Każdy kraj opisany jest według tego samego planu. Zaczyna się wykazem najważniejszych miejsc do zwiedzenia, potem następuje multum informacji praktycznych; dalej scharakteryzowane są najlepsze sposoby podróżowania. Przewodnik zawiera syntetyczny wykład historyczny, ale także niezbędne wiadomości o miejscowych religiach, kulturach, kuchni, językach. Książka ma sporo kolorowych ilustracji, szczegółowych mapek oraz ramek z artykulikami poświęconymi szczególnie ważnym postaciom i wydarzeniom.

   
   

3. Tygodnik Przegląd Agata Gogołkiewicz, 2014-06-23

   Azja Środkowa, ukryta w głębi kontynentu kraina wysokich gór, dzikich rzek i jezior, stepów, pustyń i pastwisk, od starożytności przyciągała podróżników i kupców. Współcześnie równie mocno ekscytuje, kusi i uzależnia wszystkich ciekawych świata, zwłaszcza tych, którzy lubią się zapuszczać na jego peryferie. Tu przyroda nie ma granic, a skarby starożytnych miast - Chiwy, Samarkandy i Buchary - przyprawiają o zawrót głowy.

4. kurier365.pl Cezary Rudziński, 2014-06-18

   Na ten przewodnik turyści polscy czekali od dawna. Kraje po radzieckiej Azji Środkowej nie mają co prawda - z różnych powodów - szansy, przynajmniej w najbliższym czasie, stać się celem masowej turystyki. Ale bogactwo ich zabytków – zwłaszcza, chociaż nie tylko – Uzbekistanu, fantastycznych górskich i pustynnych krajobrazów, egzotyczni mieszkańcy i ich kultura, obyczaje – w tym gościnność i smaczna kuchnia oraz inne atrakcje przyciągają coraz więcej naszych rodaków.
   
   Jest to przecież jeden z najciekawszych turystycznie regionów nie tylko Azji. Tymczasem publikacji w języku polskim na ten temat jest niesłychanie mało, a dobrego przewodnika brakowało.
   Dobrze więc, że wydawnictwo Helion zdecydowało się wydać w serii Przewodniki Bezdroży tłumaczenie, chyba po raz pierwszy, młodego rosyjskiego autora. Uzupełnionego i dostosowanego do potrzeb polskich czytelników oraz turystów przez grono polskich podróżników i autorów. Wydawca i autorzy zdają sobie sprawę, że w jednym, niewiele ponad 400 – stronicowym tomie zmieszczenie informacji przewodnikowych o pięciu dużych i tak różnorodnych krajach, możliwe było tylko w ograniczonym zakresie. Bo chyba każde z tych państw zasługuje na odrębny przewodnik sporej objętości.
   Uczciwie więc informują, że jest to publikacja mająca charakter tylko przeglądowy, przy czym jest przeznaczona głównie dla osób podróżujących samodzielnie. Ale oceniając ten przewodnik bardzo pozytywnie, chociaż także z uwagami krytycznymi, o czym niżej, radzę aby dokładne zapoznali się z nim także turyści udających się w tamte strony również na wycieczkę zorganizowaną przez któreś z polskich biur podróży. Znajdą w nim bowiem nie setki, ale tysiące ciekawych informacji, faktów, anegdot, obserwacji pozwalających lepiej zrozumieć skomplikowane dzieje, kulturę i współczesność krajów i miejsc które będą oglądać.
   „Większości informacji zawartych w niniejszej publikacji - czytamy we wprowadzeniu - nie sposób znaleźć w Internecie ani w jakimkolwiek innym przewodniku". To prawda, zwłaszcza gdy chodzi o informacje praktyczne, chociaż nie do końca. Jak się poszuka, to sporo jednak można znaleźć. Zwłaszcza relacji podróżników. Nieskromnie pozwolę sobie zwrócić uwagę m.in. na moje reportaże oraz teksty przewodnikowe i zdjęcia z Uzbekistanu opublikowane w portalach: Globtroter Info (www.globtroter.info), Kurier 365 (www.kurier365) i Otwartym Przewodniku Krajoznawczym (www.krajoznawcy.info.pl) .
   Wystarczy wpisać w nich „Uzbekistan" aby znaleźć niekiedy trochę inne spojrzenie na miejsca opisywane w przewodniku Bezdroży, bądź tematy w nim pominięte. Najnowszy przewodnik z tej serii jest plonem podróży autora po krajach Azji Środkowej w latach 2010-2011. Jej pierwsza wersja w języku rosyjskim ukazała się w roku 2012, a w ubiegłym została przetłumaczona na polski oraz zaktualizowana. Poza więc rozkładami jazdy, niektórymi cenami, czy ewentualnymi zmianami politycznymi lub gospodarczymi w tych krajach, jest to przewodnik aktualny oraz, podkreślę jeszcze raz, rzetelny.
   „Azja Środkowa – piszą autorzy w I rozdziale „Zaproszenie do Azji Środkowej" – oferuje podróżnikom mnóstwo atrakcji turystycznych, od pięknych zakątków przyrody: gór, pustyń, stepów, wąwozów, po wspaniale dzieła rak ludzkich: starożytne twierdze i miasta, islamskie i chrześcijańskie obiekty religijne, kolonialne budowle z czasów imperium rosyjskiego, znakomite przykłady współczesnej architektury, z jakimi mamy do czynienia w stolicach Kazachstanu i Turkmenistanu". Ale i ostrzegają: „We wszystkich państwach Azji Centralnej pracownicy milicji i służb specjalnych wyróżniają się nieznajomością prawa, swobodą jego interpretacji, łapówkarstwem i poczuciem bezkarności."
   Zamieszczając na to w tekście sporo konkretnych przykładów, także jednego z najmniej przyjaznych turystom systemu meldunkowego i wizowego – poza Kirgistanem, gdzie on nie obowiązuje. Najgorzej, zdaniem autora, jest pod tym względem w Uzbekistanie, gdzie cudzoziemców obowiązują także wielokrotnie wyższe niż krajowców ceny biletów wstępu do muzeów, stykają się oni z bardzo różniącymi się kursami walut: oficjalnym i czarnym, możliwością wymiany ich tylko w jedną stronę: dolarów lub euro na sumy, ale (legalnie) nie odwrotnie itp.
   Przewodnik zawiera dosyć obszerną część poświęconą całemu regionowi, gdyż ma on wiele cech wspólnych, a także niezwykle bogatą, burzliwą i skomplikowaną przeszłość. Na ziemiach tych istniały przecież niegdyś duże i potężne państwa, m.in. Sogdiana, Baktria, Chorezm i Partia. Podbojów dokonywali m.in. Aleksander Macedoński, Czyngis Chan i Timur – Tamerlan i wielu pomniejszych wodzów i władców. Mieszkali przedstawiciele rasy europejskiej: Sogdyjczycy i Baktryjczycy mówiący wymarłymi już (poza perskim, którym mówią też współcześni Tadżycy) językami irańskimi. Po nich m.in. najeźdźcy mongolscy i arabscy, przemieszani z plemionami koczowników.
   „Granice (współczesnych) państw, słusznie piszą autorzy, prawie nigdzie nie pokrywają się z układem narodowościowym". W większości przypadków wytyczane one były bowiem dopiero na początku lat 20-tych XX wieku po włączeniu tych ziem do imperium sowieckiego. Zmieniane w latach 30-tych, a w obecnym kształcie utrwalone po rozpadzie imperium. Co nie przeszkadza Tadżykom uważać za początek ich państwowości państwa Samanidów (VIII-XV w) w którym głównym miastem była uzbecka obecnie Buchara, gdyż władała nim dynasta perskojęzyczna. Kazachstan i Uzbekistan początki te odnoszą do XV w. (m.in. chanatów: Bucharskiego – później emiratu) i Chorezmijskiego).
   Przy czym, na co zwraca uwagę autor, do połowy XIX w. był to jeden z najbardziej zacofanych regionów świata. Z niewolnictwem, bez przemysłu, a tylko z rzemiosłem oraz praktycznie bez infrastruktury komunikacyjnej jeśli pominąć drogi pamiętające Wielki Jedwabny Szlak. W 1731 r. roku, czytamy, Kazachstan przyłączony został do Rosji. Która, dodam, bo o tym zapomina się, też, a nie tylko Wielka Brytania, Francja, Niderlandy, Hiszpania, Portugalia itp., była (a w pewnym stopniu pozostaje nim nadal), państwem kolonialnym.
   Zaś początki obecnego zarysu granic krajów tego regionu pojawiły się dopiero w roku 1895. Przy czym Kirgizi, Tadżykowie i Turkmeni byli przede wszystkim koczownikami, których do ziemi przywiązała – dosłownie – dopiero Władza Rad i bolszewickie represje. W części wstępnej przewodnika znaleźć można te i mnóstwo innych szalenie ciekawych oraz mało u nas znanych informacji. Przy czym dotyczące przeszłości z niemałym stopniu powtórzonych następnie w częściach poświęconych poszczególnym krajom regionu. Ale bez tego trudno byłoby zrozumieć – w skali regionu oraz jego obecnych państw – chociaż częściowo jak bardzo ona była burzliwa i skomplikowana.
   Części poświecone poszczególnym krajom, to właściwie odrębne przewodniki oprawione łącznie. Przy czym Turkmenistan ma charakter tylko przeglądowy, z wymienieniem tylko trzech miejsc, które przede wszystkim warto zobaczyć, o ile się tam już dotrze. Nie jest to bowiem łatwe. Państwo to samo izoluje się, uzyskanie wiz wjazdowych do niego jest bardzo skomplikowane, podobnie jak wjazd z nimi. Np. niemożliwe jest przekroczenie granicy turkmeńskiej pieszo z któregoś z sąsiednich krajów, nawet jeżeli oznacza to tylko kilkaset, a nawet kilkadziesiąt metrów drogi.
   Zawartość części przewodnikowych poświęconych poszczególnym krajom, zgodna jest z przejrzystym schematem przyjętym w tej serii przewodników. Informacje praktyczne: jak do nich dotrzeć i jakie należy spełnić wymogi, poruszanie się na miejscu, zwiedzanie, noclegi, wyżywienie, informacje A-Z. Informacje krajoznawcze: charakterystyka geograficzno – przyrodnicza, historia, ludność, język, religia. A następnie zwiedzanie kraju wg. jego regionów, z uwzględnieniem chyba wszystkich najważniejszych zabytków, ciekawych miejsc i innych atrakcji.
   Przewodnik wzbogacają monotematyczne informacje włamane w tekst w ramkach, niektóre dosyć obszerne, nawet 1-1,5 stronicowe. Przykładowo: „Awicenna z Buchary"; „Basmacze"; „Jedwabny Szlak"; „Siedmiorzecze" (kolebka narodu kazachskiego nad jez. Bałchasz); „Kirgizi – Kozacy – Kazachowie"; „Zagospodarowanie odłogów (lata50-60-te XX w.; „Zwiedzanie Bajkonuru"; „Zabytki Uzbekistanu: pięć sposobów na to, aby zaoszczędzić"; „Wymiana waluty w Uzbekistanie"; „Co kupić w Samarkandzie ?"; „Wycieczka do Szachrisabsu"; „Epos Manas" (kirgiski, liczy pół miliona wierszy); Atrakcje turystyczne jeziora Issyk-Kul"; „Targ zwierząt w Karakole" (Kirgizja); „Jeziora Tadżykistanu"; „Północny Turkmenistan i wrota piekieł".
   Na wewnętrznych okładkach przewodnika znajdują się mapy Azji Środkowej. Na jego końcu zaś krótki słowniczek i mini rozmówki polsko – rosyjskie oraz Indeks wybranych nazw geograficznych i atrakcji turystycznych. Natomiast w środku na dwu kilkustronicowych wkładkach kolorowe zdjęcia z wszystkich pięciu krajów objętych przewodnikiem. Mimo iż autorzy podkreślili przeglądowy charakter tego przewodnika, szkoda, że nie uwzględnili w nim jeszcze przynajmniej kilku informacji, miejsc lub nie rozwinęli tematów. Przykładowo.
   W Uzbekistanie pominięto miasto Urgencz ( mimo iż są informacje jak z niego dojechać do jednego z najpiękniejszych miast kraju, Chiwy, bo to jedyna do niego droga, przynajmniej bez własnego środka transportu) w którym niewiele jest wartego uwagi, ale znajduje się Dom – Muzeum Anny German, która w nim spędziła dzieciństwo i wczesną młodość. A jak się już dotrze do Urgencza, to warto je zobaczyć. Brak informacji, że zarówno do Samarkandy jak i Buchary można dolecieć samolotami z Taszkientu.
   W Taszkiencie warto było dodać, że przed tzw. „polskim kościołem" stoi obelisk poświęcony żołnierzom 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa. W Kazachstanie wspomnieć chociażby jeszcze o Siemipałatyńsku, jednym z ważnych miejsc stalinowskich zsyłek Polaków ze wschodnich ziem polskich zagrabionych przez ZSRR w 1939 roku, później poligonie atomowym. Pisząc o Uzbekistanie autor wspomniał o „aferze bawełnianej" (fałszowanie statystyk, rażące zawyżanie wielkości zbiorów aby „zameldować Moskwie o sukcesach"), która wstrząsnęła Uzbekistanem w roku 1982.
   Być może nie wie, że podobna afera, zakończona, o ile dobrze pamiętam, wyrokami śmierci, miała miejsce już równo pół wieku wcześniej i opisana została w książce „Azja Odmieniona" jednego z klasyków światowego reportażu I połowy XX w. Egona Erwina Kischa. Gdy w 34 lata po nim pojechałem po raz pierwszy do Azji Środkowej częściowo jego śladami, uzyskując, jako pierwszy zagraniczny dziennikarz, zgodę na podróż m.in. do Taszkientu zniszczonego (16.IV.1966 r.) przez wielkie trzęsienie ziemi, to też obserwowałem i opisałem podobne praktyki podczas „kampanii zbioru bawełny".
   Ale to tylko drobne uwagi. Przewodnik jest godny polecenia, zawiera mnóstwo potrzebnych turyście informacji, jest też dobrze napisany.

POKAŻ WIĘCEJ RECENZJI

UKRYJ RECENZJE