Recenzje (1)

1. trzeci tom

   Tragedia na przełęczy Diatłowa to historia znana, ale obrosła w wiele legend i niedomówień, przypuszczeń i domysłów, prawdopodobnych hipotez i absurdalnych bzdur. Nie doczekała się nigdy – mimo upływu ponad sześćdziesięciu lat – wiarygodnego, rzetelnego i należnego ofiarom i ich rodzinom wyjaśnienia. Jedyne jak dotąd oficjalne śledztwo skończyło się konkluzją, że przyczyną śmierci dziewięciu osób w górach Północnego Uralu była „potężna siła”. Rok 1959. Igor Diatłow i jego towarzysze z Politechniki Uralskiej, prestiżowej wówczas kuźni kadr, planują zdobycie szczytu Otorten w górach Uralu. Był to przykład regionu „którego map nie wolno było sporządzać, kopiować, ani nawet posiadać bez specjalnego zezwolenia”. Diatłow, doświadczony podróżnik i przewodnik, zgromadził wokół siebie ludzi o podobnych biografiach i życiorysach. Choć uczestnicy jego wyprawy, w zdecydowanej większości mający duże doświadczenie w letnich i zimowych wyprawach wyższych kategorii trudności, mieli odmienny status społeczny i materialny i inaczej toczyły się losy ich rodzin, to wszyscy oni mieli również wspólny rys biograficzny: „mieli takie same poglądy i podobne doświadczenia” pokoleniowe. „Wyznawali te same wartości, tymi samymi gardzili, śpiewali te same piosenki…”. Władze państwowe patrzyły przychylnym okiem na wszelkie turystyczne inicjatywy, które mogły odwieść radzieckiego człowieka od innych pokus i w sposób systemowy, choć również chaotyczny i mocno zbiurokratyzowany, je wspierała. Wyprawę Igora Diatłowa zorganizowano „na cześć” XXI zjazdu partii. W grę wchodziła również niezdrowa, międzyuczelniana rywalizacja (pragnienie uzyskania Mistrza Sportu ZSRR w Turystyce) za którą szła swoista akceptacja brawury, a czasem, niestety, brak odpowiedzialności za siebie i innych. Co sprawiło, że w nocy z 1 na 2 lutego 1959 roku, przy kilkunastostopniowym mrozie, podróżnicy rozcięli od środka swój namiot i opuścili go w pośpiechu, bez ciepłych ubrań, w większości bez butów a nawet boso, bez rękawic, bez jakiegokolwiek sprzętu? Cała grupa zginęła w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach (bezpośrednią przyczyną śmierci większości była hipotermia, rany płuc, głowy, serca) a zwłoki, rozrzucone w różnych, odległych od siebie miejscach, znaleziono po kilku tygodniach od rozpoczęcia wyprawy (niektóre nawet po kilku miesiącach). Domniemania dotyczące tego, jak mogły wyglądać ostatnie godziny życia podróżników, dziwne ułożenie ich ciał, zagadkowe wyniki sekcji i polityczne naciski na prokuratorów w czasie śledztwa – wszystko to dało pożywkę zarówno do rzetelnych dociekań jak i fantastycznych teorii. Przyczyn tragedii upatrywano m.in. w huraganowym wietrze i chaotycznej próbie ucieczki, gwałtownym konflikcie z Mansami, rdzennymi mieszkańcami tamtych regionów lub uciekinierami z okolicznych łagrów, w wojskowych operacjach i testach nieznanej, tajnej broni. REPORT THIS AD REPORT THIS AD Siłą tej książki jest zarówno „wielkość” tragedii jak i wielkość zaniedbań, celowych lub nie, które przy jej badaniu popełniono. Alice Lugen (pseudonim), analizując setki stron materiałów źródłowych, dokumentów prokuratorskich, stenogramów z przesłuchać i akt śledztwa, w sposób niezwykle zajmujący przypomina wszystkie najważniejsze okoliczności tamtego dramatu, kreśli sylwetki jej bohaterów i ich psychologiczne portrety. Analizuje również konteksty historyczne i polityczne, przypomina o błędach organizacyjnych wyprawy i opieszałych początkowo poszukiwaniach, poddaje „inwentaryzacji” wyposażenie i techniczne umiejętności uczestników. Porządkuje wreszcie chronologię zdarzeń, oddaje nastroje i emocje celnie uwypuklając te zdarzenia i postaci, które albo tę chronologię burzą albo w sposób jaskrawy wskazują na zagadkowe, polityczne naciski. Śmierć członków grupy Diatłowa nie była, statystycznie, niczym szczególnym – takie wypadki, nazywane „zimowymi incydentami w niebezpiecznej okolicy”, w latach 50. i 60. zdarzały się niezwykle często. Ten przypadek był szczególny, bo od początku naznaczony był zbyt wieloma niewiadomymi, których nie dało się wpisać w schemat takiego „zimowego incydentu”. Związek Radziecki – pisze Alice Lugen – „nie słynął ani z porządku ani z rzetelnych publikacji. Nikogo zatem nie zaskoczyły sprzeczności w źródłach i chaos w archiwach”. Jednak w przypadku tej tragedii – „skala zjawiska przekroczyła wszelkie wyobrażenia”. Wyjaśnieniu sprawy nie sprzyjała wyjątkowa nieprecyzyjność wszelkich danych, chaos organizacyjny, strukturalna biurokratyzacja wszelkich działań, sprzeczne decyzje lub ich brak, błędy zarówno w organizacji wyprawy jak i w prowadzonych poszukiwaniach, chęć ukrycia niewygodnych informacji a wreszcie „zwykła” pogarda i lekceważenie obywateli przez władze partyjne. Niewyjaśniona sprawa z czasem spowodowała rosnącą, niezdrową fascynację tą tragedią. Niczego nie dało otwarcie radzieckich archiwów. Starania członków rodzin, jedynego „ocalałego” z tragedii, nielicznych prokuratorów, Fundacji Pamięci Grypy Diatłowa czy niepokornych internautów spełzają ciągle na niczym. Większość świadków tamtych zdarzeń nie żyje a obecna lektura akt śledztwa – niekompletnych i chaotycznych jak wszystko wokół tej tragedii – przynosi więcej pytań niż odpowiedzi. Wersja o „potężnej sile” trzyma się mocno. Tak, jak wiele innych tajemnic państwowych. Mimo upływu lat żadnego innego oficjalnego stanowiska nie ma.