Dwunaste: Nie myśl, że uciekniesz

Recenzje książki: Dwunaste: Nie myśl, że uciekniesz (1) Poniższe recenzje mogły powstać po przekazaniu recenzentowi darmowego egzemplarza poszczególnych utworów bądź innej zachęty do jej napisania np. zapłaty.

1. Recenzja: trzeci tom

   Recenzja dotyczy produktu: ksiązka drukowana

   Czy recenzja była pomocna:

    TAK  (0)  NIE  (0)

   Filip Springer napisał znakomity „metareportaż” o normach uporczywie narzucanych, a jednocześnie konsekwentnie i zgodnie przestrzeganych, o ograniczeniach i ograniczaniu się, o społeczeństwie skazanym i skazującym się na stereotyp. Ta wieloznaczność jest celowa – „prawa Jante” mają wszystkie strony – czynną, bierną i zwrotną. Wieloznaczność ich interpretacji jest zarówno przyczyną i skutkiem. „Jante jest zawsze gdzie indziej”, ale nie ma od niego ucieczki, bo każdy, prawdopodobnie, nosi je w sobie. Jante – pisze Springer – „zrobiło na świecie karierę większą niż autor, który je wymyślił, oderwało się od swojego znaczenia i zaczęło żyć własnym życiem”. Nie jesteś nikim wyjątkowym, nie jesteś mądrzejszy, ani lepszy, nie dorównujesz nam, nie wiesz od nas więcej, niczego nas nie nauczysz, do niczego się nie nadajesz itd. – Askel Sandemose (o burzliwych losach którego Springer pisze w sposób fascynujący) spisał w jedenastu punktach „prawa Jante” rządzące duńskim (i szerzej – skandynawskim) społeczeństwem w powieści „Uciekinier zostawia swój ślad” z 1933 roku. Przelał w niej – mówi jedna z bohaterek – „cały swój gniew, całą złość, jaką w sobie nosił, i odegrał się na wszystkich, których, słusznie czy nie, obwiniał o swoje krzywdy” a swojego bohatera napełnił „pragnieniem katastrof”. Czy powstało w ten sposób jedynie literackie ujęcie prowincjonalnej mentalności czy też jest to opis szerszego zjawiska gdzieś daleko na antypodach hygge? Prawa Jante – „miasta dla skromnych” – interpretowane są zarówno jako historyczne wyobrażenia jak i aktualna zasada rządząca życiem skandynawskich społeczeństw. Każda opinia o Jante jest prawdziwa a zarazem każda jest kłamstwem. Bo pisarska rzetelność – autotematycznie pisze o tym Springer – nie polega na „ustalaniu faktów”, na byciu dociekliwym czy wytrwałym. Springer chcąc dowiedzieć się gdzie współcześnie na mentalnej mapie leży Jante, próbując dociec czy Jante ciągle „jest” czy „było”, spotyka bohaterów prawdziwych i wyimaginowanych, splata literacką tkankę z współczesną symboliką, fikcję z reportażem. Jego podróż opisana z niebywałą, niewystudiowaną elegancją, ma kilka wymiarów (podkreślają to w książce cztery plany fabularne – Mosty, Podróż, Ole, Książka) a syntezy, których dokonuje doskonale oddają złożoność zjawiska „Jante” w społeczeństwach skandynawskich oraz jego współczesne kulturowe, literackie, psychologiczne, społeczne czy wreszcie, nieoczekiwane, architektoniczne konsekwencje. Na Jante „patrzy się zawsze przez ramię, w trwodze, podczas ucieczki”, ale ma ono również swój zaskakujący rewers z przesłaniem nieco bardziej optymistycznym. Poszukując śladów mitycznego miejsca Filip Springer trafia do dawnej fabryki, w której odnajduje odmienną wersję „prawa Jante” o której warto pamiętać. „Musisz wiedzieć, że liczymy się z tobą. Musisz wiedzieć, że co najmniej cztery-pięć najbliższych ci osób całkowicie od ciebie zależy. Musisz wiedzieć, że zdajemy sobie sprawę, iż jest w tobie coś dobrego i wartościowego, cos czego potrzebujemy. Musisz wiedzieć, że masz cechy, które lubimy. Musisz wiedzieć, że też znamy poczucie bycia bezwartościowym, osamotnionym i niezaradnym. Musisz wiedzieć, że jesteś jednym z nas. Musisz wiedzieć, że wiele dla ciebie robimy. Musisz wiedzieć, że twoje życie i istnienie naszego społeczeństwa w wielkim stopniu zależą od twoich starań. My, ty i ja, możemy wspólnie rozwiązywać problemy”. Rzeczywistość Jante jest wielowymiarowa i nie da się jej jednak sprowadzić do prostego cytatu czy ziarnistej fotografii. „Jante” bowiem, to nie tylko literacki topos, to też zasada organizująca przestrzeń publiczną, z której nie da się uciec, choć po to właśnie Jante istnieje – „by z niego uciekać”. „Dwunaste: Nie myśl, że uciekniesz” to książka o samospełniających się przepowiedniach, które mają różne, najczęściej smutne i przygnębiające oblicza. To książka o paradoksach, zwyczajach, tradycjach, różnicach i tajemnicach społeczeństw, które trudno nam zrozumieć, o skomplikowanych losach pisarza i fikcyjnych bohaterach, których musimy sobie tworzyć, by wyjaśnić nieuchwytne zjawiska. O dziwnych losach książek i o życiu na płaskich jak stół wyspach i mostach, które choć zbliżają, to niepotrzebnie odbierają powolność i wyrywają z izolacji.